Copyright © 2013 ovog izdanja LAGUNA, Copyright © 1991 Borislav Pekić
Uspomene iz zatvora ili antropopeja (1948-1954)
Mala enciklopedija antičkog i srednjevekovnog tamnovanja
Optimist veruje da je prvi raj bio u Edenu, božjem vrtu na Istoku. Pesimist, s dosta razloga, uostalom, sumnja da je taj toliko hvaljeni i željeni raj bio, zapravo, zatvor. U najmanju ruku, vrsta blagoslovene konfinacije, u kojoj je zatvorenik privilegovan postupak i lišavanje zemaljskih briga plaćao odsustvom slobode. Iz toga sledi da je čovek oslobođen tek kad je iz Edena izbačen, a iz toga mračna, ominozna istina da ga je ropstva oslobodio greh.
Na slobodu je on, dakle, kažnjen. Dalje silogiziranje neminovno bi nas, s premise na premisu, dovelo do zaključka da je naša civilizacija izdržavanje davno dosuđene kazne, što bi dalje dokazivanje njenog zatvorskog modela i ropske prirode činilo izlišnim.
Zato se nećemo baviti metafizičkim izgledima našeg postojanja i koristiti zidove smrti, kojima smo sa svih strana opkoljeni, da bismo dokazali naše doživotno zatvoreništvo čak i u najsavršenijoj slobodi. Bacićemo samo površan pogled na morfologiju ljudskog sužanjstva.
Neka vrsta apsane bila je i Nojeva barka, preteča britanskih plovećih tamnica, brodova-zatvora, zvanih hulk, iz predickensovskih vremena. Ali se prvim zatvorom u današnjem smislu može smatrati rupa u koju su jevrejskog praoca Josifa bacila rođena braća, što nam takođe, ne obećava mnogo.
Očigledno je da su prvi zatvorenici ratni zarobljenici koji su preživeli poraz na bojištu i sumarnu egzekuciju što mu je po tradiciji sledila. Među civilizovanim narodima antike i hrišćanskog srednjeg veka sudbina uglednijih zarobljenika najčešće je rešavana otkupom, sve do verskih ratova koji su, sledeći zilotske ciljeve, pretpostavljali potpunu anihilaciju pobeđenog neprijatelja, ukoliko ne pristaje na pokrštavanje.
Tako stečeno roblje je, ako je raspolagalo posebnim sposobnostima i obrazovanjem, korišćeno u državnoj službi Rimske imperije (servi publici populi Romani), sticalo privilegije, ugled, bogatstvo i dospevalo do najviših položaja u zemlji, naročito posle principata, od vremena imperatora Klaudija do imperatora Arkadija. (W. W. Buckland, A Text-book of Roman Law from Augustus to Justinian, Cambridge University Press, 1966, str. 66.)
Sirotinja je, u međuvremenu, korišćena za teške radove. Trajan prisilan rad, nelicemerna prethodnica viktorijanskog pedagoškog vlačenja vune, čupanje perja, pletenje pruća, boljševičke klasne korekcije tipa Makarenka i germanskog „rada koji oslobađa”, stopio se poznije s institucijom ropstva, na početku u potpunosti arbitrarnom, od volje gospodara zavisnom, sličnom diktaturi proletarijata koju je za našu upotrebu Lenjin definisao kao „ničim neograničenu vlast”, kasnije limitiranu strogim zakonima, o kojima nas obaveštavaju zakonodavci antike, počevši od Solona.
Domaći grešnici, ma od koje vrste, izjednačavani su s robovima, samo bez naslednog statusa, i slani gde i ovi: u rudokope, seoske mlinove, na galije, poljske radove; tamo gde, ako se galije izuzmu, odlaze i danas.
Tek od XVI veka arbitriran status zarobljenika se menja. Godine 1625. humanist Hugo Grotius piše De jure belli ac pacis (O zakonu rata i mira), gde biranim rečima dokazuje pravo pobednika da u ropstvu drži pobeđene, premda kao ekonomičniju zamenu preporučuje otkup, a već 1648. Westphalski mir, okončavajući evropske verske ratove i zarobljenike oslobađajući bez otkupa, označava kraj njihovog proizvoljnog tretmana.
(Otada se, naime, po međunarodnom pravu, u trajnom ropstvu može držati samo sopstveni narod.) Zahvaljujući uvažavanju reciprociteta, njihov će se pravni status stalno popravljati da se, najposle, taksativno odredi i zagarantuje odlukama Haške konvencije iz godine 1899. i 1907.
Tokom Drugog svetskog rata ovi su se propisi provodili kako gde, kako kada, manje u skladu s njihovim humanim nalozima, više sa sposobnostima neprijatelja za nehumanu retribuciju, čemu je dokaz maženje Anglo-Amerikanaca u nemačkom Offlagu i Stalagu i zlostavljanje zarobljenih pripadnika slovenskih armija, ali nije maltretiranje tih istih Anglo-Amerikanaca od japanskih trupa.
Tako je sudbina ratnih zarobljenika odvojena od sudbine „domaćih”.
No comments:
Post a Comment